Since the end of 2018, protestors in Albania, Montenegro and Serbia have been taking to the streets to express their frustration and anger at corruption and organized crime. Journalists in the region are being targeted for exposing high-level graft, like Olivera Lakić, who, in May 2018, was shot in the leg after revealing the complicity of senior Montenegrin officials in cigarette smuggling. People with alleged links to crime have been arrested and questioned in connection with the murder of Kosovo Serb politician Oliver Ivanović. Mafia-style hits are becoming increasingly common in the region, due in large part to a long-running feud between powerful groups in the underworld of Montenegro and Serbia. Police have been shot in Sarajevo trying to apprehend car thieves. In other cases, police and border guards have been sentenced for corruption, bribery, and even robbery and conspiracy to commit crimes. These and other incidents, which are described later in this report, are the tentacles of an ugly and dangerous octopus that lives just below the surface.
Rather than focusing on illicit markets, flows of commodities or particular criminal groups, this report looks at places of interest: hotspots of organized crime in the Western Balkans. It looks at the characteristics of these hotspots, then provides a granular analysis of particular border crossings, intersections or regions of vulnerability. What makes these places particularly vulnerable? Why are they attractive to criminals? After discussing these questions, the report connects the dots between these locations to identify possible links and patterns that tell us more about the geography of crime in the region.
To contextualize these organized-crime hotspots, the report provides an overview of the current situation in the Western Balkans, as well as some general information on the main illicit flows. It then looks at hotspots close to border or (internal) boundary crossings.
The other main section of the report focuses on major intersections of organized crime in the Western Balkans – mostly bigger cities (particularly capitals), coastal towns and places where major highways intersect. Maps are provided to show the hotspots as well as key traffic arteries. Amid these assessments, the report takes a deeper dive into vulnerable locations, such as Sarajevo, three ports along the Montenegrin coast, northern Kosovo as well as the triangular region where North Macedonia meets south Serbia and Kosovo.
One key observation of this report, which is important to highlight upfront, is that illicit flows through ports, cities and border crossings in the Western Balkans are enabled by a political economy of crime that is deeply entrenched in most countries of the region. The report therefore takes a look at the ecosystem of crime that creates an environment in which illicit activity can flourish. It concludes with a prognosis of potential future hotspots of crime.
Që nga fundi i vitit 2018, protestuesit po mbushin rrugët e Shqipërisë, Malit të Zi dhe Serbisë për të shpalosur zhgënjimin dhe zemëratën ndaj korrupsionit dhe krimit të organizuar.
Shumë gazetarë në rajon janë bërë objekt sulmesh, pasi kanë investiguar korrupsionin e niveleve të larta, si Olivera Lakiç, që e qëlluan në këmbë në maj 2018, pasi bëri publike pjesëmarrjen dhe bashkëpunimin e zyrtarëve të lartë malazezë në kontrabandën e cigareve. Persona që mendohet se kanë lidhje me krimin e organizuar janë arrestuar dhe janë marrë në pyetje në lidhje me vrasjen e politikanit serb të Kosovës, Oliver Ivanoviç.
Vrasjet e stilit mafioz po bëhen gjithmonë e më të zakonshme në këtë rajon, edhe si pasojë e mosmarrëvëshjeve shumëvjeçare midis grupeve të rrezikshme kriminale nga Mali i Zi dhe Serbia. Kriminelë kanë qëlluar mbi forcat e rendit në Sarajevë, ndërsa policia po mundohej të arrestonte disa vjedhës makinash.
Në raste të tjera të lidhura me krimin e organizuar, oficerë të policisë së rendit dhe policisë kufitare janë dënuar për korrupsion, marrje ryshfetesh, madje edhe grabitje, apo bashkëpunim në planifikim dhe kryerje krimesh. Incidente të tilla, që janë përshkruar gjerësisht në këtë raport, janë tentakulat e një oktapodi shumë të rrezikshëm që jeton fare pak poshtë sipërfaqes.
Ky raport nuk përqendrohet mbi studimin dhe analizimin e tregjeve të aktivitete të paligjshme, lëvizjen e parave dhe pasurive të krimit, apo mbi grupe të veçanta kriminale.
Raporti merret me vende dhe zona të pasura me aktivitet kriminal: zona problematike (hotspots) ku ushtrohen aktivitete të krimit të organizuar në vendet e Ballkanit perëndimor. Raporti studion karakteristikat e këtyre zonave problematike, dhe më pas bën një analizë të detajuar të disa pikave të caktuara të kalimit të kufirit, nyjeve kryesore të qarkullimit, apo krahinave në vështirësi ekonomike apo sociale. Çfarë i bën këto zona kaq problematike dhe të rrezikuara? Pse janë kaq joshëse për kriminelët?Pasi merret me analizimin e këtyre çështjeve, raporti studion edhe lidhjen midis këtyre vendndodhjeve, për të identifikuar lidhjet e mundshme të strukturave kriminale që të kuptojmë diçka më shumë mbi gjeografinë e krimit në rajon.
Për t’i vendosur në kontekst këto zona problematike të krimit të organizuar, raporti paraqet një tabllo të përgjithshme të situatës aktuale në vendet e Ballkanit perëndimor, si dhe jep disa informacione të përgjithshme mbi trafiqet e paligjshme. Më pas, studimi analizon zona problematike pranë kufirit, si dhe korridoret lidhëse midis zonave të ndara mbi linja etnike.
Një çështje tjetër me rëndësi për temën e këtij raporti është ndërthurja dhe përqendrimi i elementëve të krimit të organizuar në disa pika në vendet e Ballkanit perëndimor; sidomos në qytete të mëdha (veçanërisht në kryeqytete), qytete bregdetare, dhe zona ku kryqëzohen arterie kryesore të transportit.
Raporti paraqet harta që tregojnë vendndodhjen e zonave problematike si dhe arteriet kryesore të transportit. Nëpërmjet këtyre vlerësimeve, raporti studion në thellësi zona të vështira dhe të rrezikuara si Sarajeva, tre porte përgjatë bregdetit malazez, veriun e Kosovës, si dhe një trekëndësh gjeografik në kufirin e Maqedonisë së Veriut me Serbinë jugore dhe Kosovën. Duhet përmendur që në fillim se një nga përfundimet kryesore të këtij raporti është se trafiqet e paligjshme kalojnë nëpër një numër të vogël portesh, qytetesh dhe pikash kufitare në vendet e Ballkanit perëndimor, dhe kjo mundësohet nga një ekonomi politike e krimit që tolerohet, dhe është bërë pjesë përbërëse e mentalitetit të popullatës në shumicën e vendeve të rajonit. Për këtë qëllim, raporti analizon ekosistemin e krimit, që krijon një ambjent ku lulëzojnë aktivitetet e paligjshme.
Ky raport paraqet edhe disa vlerësime dhe parashikime se cilat zona mund të jenë problemetike në lidhje me shtrirjen e krimit të organizuar në të ardhmen.
Ovaj izveštaj je sastavila organizacija Opservatorija civilnog društva za borbu protiv organizovanog kriminala u jugoistočnoj Evropi pri Globalnoj inicijativi, mreže osmišljena radi identifikacije modela organizovanog kriminala u regionu kako bi se podigla svest, smanjila ranjivost i stimulisala odgovarajuća reakcija. Ovo je izveštaj civilnog društva koji se bavi uticajem necivilnog društva i faktorima koji to omogućavaju. U duhu Berlinskog procesa (međuvladin proces započet 2014. kako bi se poboljšala saradnja među zemljama Zapadnog Balkana), ovaj izveštaj i Opservatorija treba da budu sagledani kao doprinos civilnog društva u zemljama koje su pogođene ovim problemom kako bi se poboljšala regionalna saradnja radi suzbijanja organizovanog kriminala.
Izveštaj se skoncentrisao na šest zemalja kandidata za članstvo u Evropskoj uniji iz regiona Zapadnog Balkana, koje se grupno zovu ZB6, a obuhvataju Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Kosovo,1 Crnu Goru, Severnu Makedoniju i Srbiju.
Ova studija doprinosi naporima Globalne inicijative u mapiranju organizovanog kriminala na globalnom (Svetski atlas nelegalnih aktivnosti 2), regionalnom i lokalnom nivou. Metodologija primenjena u sastavljanju ovog izveštaja kombinuje detaljnu lokalnu procenu sa širom regionalnom perspektivom. Iako većina informacija u ovom izveštaju nije nova, verujemo da ovaj pristup jeste. Istovremeno se prikazuje dešavanje na terenu i lokalna perspektiva, kroz regionalni kontekst. Takođe, izveštaj identifikuje i opisuje ekosistem kriminala koji je nastao na osnovu podataka Globalne inicijative i istražuje veze između političke, ekonomske i kriminalne elite na Balkanu.3
Izveštaj je nastao na osnovu informacija, koje je prikupila mreža 20 eksperata upoznatih sa spomenutim lokalnim žarištima. Oni su obavili blizu 350 razgovora s policijom, tužiocima, sudijama, lokalnim političarima, zvaničnicima iz različitih nivoa uprave, novinarima, lokalnim stanovništvom, kao i predstavnicima civilnog društva. Većina informacija je prikupljena u poslednjem kvartalu 2018. godine, ali takođe u izveštaju se koriste podaci koje je Globalna incijativa već sakupila na Zapadnom Balkanu.
Izveštaj je upotpunjen korišćenjem objavljenih izvora, poput sudskih spisa, podataka o robi koju su zaplenile policija i carinski službenici, vladnim dokumentima, zvaničnim statistikama, medijskim natpisima, izveštajima nevladinih organizacija, kao i istraživača iz akademskog sveta i think thankova. Podaci su analizirani i sakupljeni kako bi se uočili opšti trendovi. Nacrt izveštaja je razmatrala i procenila mreža blizu 20 istraživačkih novinara, učesnika u civilnom društvu i regionalnih eksperata iz svih šest zemalja Zapadnog Balkana u martu 2019, koji je doprinos iskorišćen za dalje ispravke izveštaja.
Mapiranje lokacija koji se odnose na glavne saobraćajne pravce, ekonomski ranjive regione, mestima na kojima žive određene etničke zajednice, nacionalne granicama i interne granične prelaze (kakvi postoje u Bosni i Hercegovini i na Kosovu) omogućili su nam da razumemo zašto su određena mesta žarišta organizovanog kriminala.
Tokom pripreme ovog izveštaja, GI je zahtevala zvanične podatke od nacionalnih tela za sprovođenje zakona i ministarstva unutrašnjih poslova. Mora biti spomenuto da većina zvaničnih tela nisu rado davali podatke.
Lista ovih žarišta nije konačna, ali sigurno predstavlja trendove i aktivnosti u regionu.
Važno je konstatovati i šta ne predstavlja ovaj izveštaj. On ne sadrži procenu pretnji, niti su u njemu predstavljeni dokazi. U pitanju je analiza lokalnih ranjivih tački u regionalnom kontekstu. Po svom karakteru, on je opisan: sadrži više kvalitativnih nego kvantitativnih podataka, prvenstveno zbog oskudnih zvaničnih podataka. Bez obzira na to, izveštaj prikazuje situaciju i pruža mogućnost lokalnim glasovima da bolje razumeju ono što se dešava oko njih.
U izveštaju se ističe gde se odvijaju nelegalne aktivnosti i zašto. Nadamo se da ovaj izveštaj može da doprinese smanjenju ranjivosti i poboljšanju reakcija za prevenciju poštasti kakva je organizovani kriminal i suočavanje s tim problemom, koji trenutno usporava regionalni napredak; posebno težnje ZB6 ka članstvu u Evropskoj uniji.
Од крајот на 2018 година, демонстрантите во Албанија, Црна Гора и Србија излегоа на улица за да го искажат својот револт и бес поради корупцијата и организираниот криминал. Новинарите во регионот станаа мета поради тоа што го разоткрија високото ниво на корупција, како на пример Оливера Лакиќ, која во мај 2018 година беше застрелана во ногата откако го разоткри соучеството на високи црногорски претставници во шверцот со цигари.
Луѓето со наводна поврзаност со криминални дејствија беа уапсени и испрашувани во врска со убиството на политичарот Оливер Ивановиќ кој беше косовски Србин. Нарачани убиства во мафијашки стил стануваат се’ почести во регионот, што во голема мера се должи на долготрајната нетрпеливост помеѓу моќните групи во подземјата на Црна Гора и Србија. Во Сараево беа застрелани полициски службеници, обидувајќи се да уапсат крадци на автомобили. Во други случаи, полицијата и граничната полиција се осудени за корупција, поткуп, дури и грабеж и заговор за извршување на кривични дела.
Ваквите и слични инциденти, кои се опишани понатаму во извештајот, се само пипците на еден грозен и опасен октопод што живее веднаш под површината. Наместо да се фокусира на нелегалните пазари, протокот на стоки или на одредени криминални групи, овој извештај ги разгледува местата од интерес: жариштата на организираниот криминал во Западиот Балкан. Ги прегледува карактеристиките на овие жаришта, потоа дава грануларна анализа на конкретни гранични премини, раскрсници или ранливи области. Што ги прави овие места особено ранливи? Зошто се привлечни за криминалците? Откако ќе се разгледаат овие прашања, во извештајот се спојуваат трагите помеѓу овие локации за да се идентификуваат можните врски и обрасци кои ни кажуваат повеќе за географијата на криминалот во регионот.
За да се контекстуализираат овие жаришта на организиран криминал, извештајот дава преглед на моменталната состојба во Западен Балкан, како и некои општи информации за главните недозволени текови. Потоа ги разгледува жариштата близу до граничните или (внатрешните) гранични премини. Другиот главен дел од извештајот се фокусира на големите точки на вкрстување на организираниот криминал во Западниот Балкан; главно поголеми градови (особено главните градови), крајбрежните градови и местата каде се вкрстуваат главните патишта.
Дадени се мапи за да се прикажат жариштата, како и клучните сообраќајни артерии. На среде овие проценки, извештајот навлегува подлабоко во ранливите локации како што се Сараево, три пристаништа долж црногорскиот брег, северно Косово, како и триаголниот регион каде Северна Македонија се граничи со јужна Србија и Косово. Едно клучна опсервација од овој извештај, што треба однапред да се нагласи, е дека незаконските текови низ неколку пристаништа, градови и гранични премини во Западниот Балкан се овозможени од политичката економија на криминал, која е длабоко вкоренета во повеќето земји од регионот. Поради тоа, извештајот го разгледува екосистемот на криминалот кој создава средина во која може да цвета незаконската активност. Во заклучокот се дава прогноза на потенцијалните идни жаришта на криминал.